Zout: Vriend of Vijand?
FLTRD maakt de gezonde keuze de makkelijke keuze. Onze scan app laat je binnen een seconde zien hoe ultra-bewerkt een product is. Ook schrijven we over gezonde voeding. Wetenschappelijke inzichten van nu, gecombineerd met de wijsheidheden van onze voorouders, staan hierbij centraal.
Zout is een van de oudste en meest gebruikte smaakmakers ter wereld. Het zit in bijna elk keukenkastje, elke supermarkt en vrijwel ieder gerecht. Maar tegelijkertijd staat zout ook al jaren ter discussie: te veel zou slecht zijn voor je bloeddruk, je hart en je nieren. Is zout nou goed of slecht? En hoe zit het met de verschillende soorten zout die tegenwoordig overal opduiken, van Himalayazout tot Keltisch zeezout? In deze Wise Bites nemen we je mee in het verhaal van zout: de rol in ons lichaam, de oorsprong, hoeveel we binnen krijgen en welke rol zout speelt in het moderne, ultra-bewerkte voedingspatroon.
Waar heb je zout eigenlijk voor nodig?
Zout, oftewel natriumchloride, is essentieel voor het menselijk lichaam. We hebben het nodig voor de water- en vochthuishouding, de geleiding van zenuwimpulsen, spiercontractie en het reguleren van de bloeddruk. Zonder zout zouden veel processen in ons lichaam simpelweg niet functioneren. Vooral natrium is hierin de werkzame stof; chloride speelt een rol in de spijsvertering.
Hoe is zout opgebouwd?
Zout bestaat voornamelijk uit natrium (Na) en chloride (Cl). Samen vormen ze natriumchloride (NaCl), het witte kristal dat wij kennen als keukenzout. Soms zijn er kleine hoeveelheden andere mineralen aanwezig, zoals calcium, magnesium of ijzer, afhankelijk van het soort zout en de herkomst. Deze sporen dragen meestal nauwelijks bij aan de voedingswaarde, maar bepalen soms wel kleur of smaak.
Zout als overlevingsmiddel
Vanuit evolutionair perspectief speelt zout een fascinerende rol. In de prehistorie was zout schaars. Onze verre voorouders aten vooral vers voedsel en kwamen nauwelijks in aanraking met zout in geconcentreerde vorm. Hierdoor ontwikkelden mensen een instinctieve voorkeur voor zoute smaken, zout betekende overleving. Het lichaam is evolutionair ingesteld op het vasthouden van zout, niet op het uitscheiden ervan. In de moderne tijd, waarin zout overvloedig aanwezig is, werkt dat overlevingsmechanisme vaak juist tegen ons.
Hoeveel zout krijgen we tegenwoordig binnen?
De gemiddelde Nederlander krijgt naar schatting zo’n 9 gram zout per dag binnen, terwijl de Gezondheidsraad een maximum van 6 gram adviseert. Dat betekent dat we met z’n allen structureel te veel zout consumeren. Dit verhoogt het risico op hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en nierproblemen. Het meeste zout dat we binnenkrijgen, komt niet uit het zoutvaatje, maar uit bewerkte producten.
Wat zijn de effecten van te veel zout?
Langdurig te veel zout consumeren kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen. De bekendste is een verhoogde bloeddruk (hypertensie), wat op zijn beurt het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk vergroot. Ook de nieren kunnen overbelast raken, doordat zij harder moeten werken om het overtollige natrium uit te scheiden. Andere mogelijke gevolgen zijn vochtophoping, botontkalking (door verhoogde calciumuitscheiding) en verhoogd risico op maagkanker.
In welke voeding zit van nature zout?
Zout komt van nature in kleine hoeveelheden voor in veel voedingsmiddelen. Denk aan eieren, vlees, vis, schaal- en schelpdieren en sommige groenten zoals selderij en bietjes. Deze natuurlijke hoeveelheden zijn doorgaans laag en vormen geen risico voor de gezondheid. Het probleem ontstaat vooral bij de optelsom van natuurlijke bronnen, toegevoegd zout en zout uit (ultra-)bewerkte producten.
Zout en ultra-bewerkte voeding: een link met risico’s
Ultra-bewerkte voeding bevat vaak grote hoeveelheden zout. Denk aan kant-en-klaarmaaltijden, snacks, chips, broodbeleg maar ook soepen, sauzen en groenteconserven. Producenten gebruiken zout niet alleen als smaakmaker, maar ook als conserveermiddel en textuurverbeteraar. Omdat we veel van deze producten ongemerkt consumeren, lopen we ongemerkt tegen een hoge zoutinname aan. Het probleem is niet zozeer het zout zelf, maar de hoeveelheid en de context waarin het geconsumeerd wordt.
Soorten zout: is de ene voedzamer dan de andere?
In de supermarkt liggen tegenwoordig talloze soorten zout: keukenzout, zeezout, Himalayazout, Keltisch zeezout en meer. Maar hoe groot zijn de verschillen? Chemisch gezien bestaat vrijwel alle zout grotendeels uit natriumchloride. Sommige zouten, zoals Himalayazout of Keltisch zeezout, bevatten minieme hoeveelheden mineralen zoals magnesium, kalium en ijzer. Deze verschillen zijn echter vaak verwaarloosbaar in de dagelijkse inname. Het idee dat deze 'natuurlijke' zouten veel gezonder zouden zijn, moet dan ook met een korrel zout genomen worden.
Jodiumzout
Wat ook interessant is: standaard keukenzout is meestal verrijkt met jodium, een belangrijk mineraal waarvan veel mensen te weinig binnenkrijgen. Dit jodium wordt bewust aan het zout toegevoegd omdat veel mensen er via natuurlijke voeding tegenwoordig vaak te weinig van binnenkrijgen. Voorheen kregen mensen voldoende jodium binnen via natuurlijke bronnen zoals vis, zuivel en eieren, maar veranderingen in landbouw en voedingspatronen hebben geleid tot een lagere jodiuminname. Door jodium aan keukenzout toe te voegen probeert de overheid tekorten te voorkomen, omdat zout een product is dat vrijwel iedereen gebruikt. Ook wordt het jodiumzout toegevoegd aan (supermarkt)brood.
Is zout nou goed of slecht?
Het antwoord is: zout is niet goed of slecht op zichzelf. Zoals bij zoveel voedingsstoffen draait het om balans. Te weinig zout kan leiden tot spierkrampen, hoofdpijn en zelfs levensbedreigende situaties. Te veel zout verhoogt de kans op chronische aandoeningen. De sleutel ligt in bewust omgaan met je zoutinname en vooral minder afhankelijk zijn van ultra-bewerkte producten. Wie minimaal bewerkt en gevarieerd eet, krijgt meestal precies genoeg binnen.
Smaak is trainbaar, ook voor zout
Een belangrijk, vaak vergeten aspect van zoutgebruik is gewenning. Als je gewend bent veel zout te eten, zal je smaak zich daarop instellen. Minder gezouten eten kan dan als flauw ervaren worden. Gelukkig is smaak trainbaar: als je stap voor stap minder zout gebruikt, zal je lichaam zich daaraan aanpassen. Binnen een paar weken proef je subtiele smaken weer beter. Door minder ultra-bewerkte producten te eten zet je al een belangrijke stap naar blijvende verandering!
Take Aways:
Ons lichaam heeft zout nodig, o.a. voor vochtregulering en het reguleren van de bloeddruk
In de prehistorie was zout schaars, het komt van nature alleen in kleine hoeveelheden in voedingsmiddelen voor en vooral in zeevoedsel, maar ook in bijvoorbeeld eieren en bietjes
In onze moderne eetomgeving, vol met ultra-bewerkte producten krijgen de meeste mensen veel te veel zout binnen
Te veel zout kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals hart-en vaatziekten en botontkalking
Het minimaliseren van ultra bewerkte voedingsinname kan de zoutinname drastisch verlagen
