Gezondheid boven winst: verslag van de Lancet Series over ultra-bewerkte voeding

FLTRD was in Londen bij de lancering van de Lancet Series on Ultra-Processed Foods. Vooraanstaande wetenschappers op het gebied van voeding en gezondheid presenteerden de uitkomsten van een drieluik aan artikelen over ultra-bewerkte voeding (UPF). Wat deze serie bijzonder maakt, is dat de focus niet alleen ligt op de gezondheidseffecten van UPF, maar ook op de economische en politieke machtsstructuren achter deze producten. En op het beleid dat nodig is om de groei ervan te stoppen en terug te dringen.

Hieronder een beknopte samenvatting van de drie publicaties.

1. Ultra-bewerkte voeding en gezondheid

Het eerste artikel beschrijft de gevolgen van een voedingspatroon dat rijk is aan ultra-bewerkte producten. Wereldwijd worden traditionele, minder bewerkte eetpatronen steeds vaker vervangen door een sterk industrieel bewerkt voedingspatroon. Uit een overzicht van 104 onderzoeken bleek dat in 92 gevallen een verband werd gevonden tussen een hoge inname van UPF en een verhoogd risico op één of meerdere chronische aandoeningen.

Bij 12 van de 15 geanalyseerde gezondheidsuitkomsten werd zelfs een statistisch significant verband gevonden tussen UPF-consumptie en een slechtere gezondheid, waaronder diabetes type 2, depressie, hart- en vaatziekten en overgewicht/obesitas.

De consistentie en omvang van de bevindingen wijzen erop dat ultra-bewerkte voeding een belangrijke bijdragende factor is in de wereldwijde toename van chronische, voedingsgerelateerde ziekten.

UPF kan namelijk zorgen voor:

• een verstoorde balans van voedingsstoffen (bijv. veel calorieën, weinig vezels en micronutriënten);

• een verhoogde kans op overconsumptie door extreme smakelijkheid en lage verzadiging;

• een verhoogde inname van giftige stoffen en blootstelling aan mogelijk schadelijke additieven en combinaties daarvan.

Samen onderbouwen deze bevindingen de urgentie van maatregelen gericht op het behoud, beschermen en stimuleren van onbewerkte en minimaal bewerkte voeding als basis van onze eetgewoonten.

2. Beleid om de toename van UPF te stoppen

Het tweede artikel richt zich op het beleid dat nodig is om de productie, marketing en consumptie van ultra-bewerkte producten een halt toe te roepen.

Het huidige wereldwijde voedingsbeleid focust zich vooral op het verlagen van specifieke voedingsstoffen zoals suiker, zout en verzadigd vet (vaak aangeduid als HFSS: High Fat, Sugar, Salt). Hoewel dit belangrijk is, blijkt het onvoldoende: veel ultra-bewerkte producten zijn tegenwoordig zo geformuleerd dat ze nét binnen deze richtlijnen vallen, terwijl ze nog steeds van lage voedingskwaliteit zijn.

Daarom pleiten de auteurs voor beleid dat niet alleen naar losse nutriënten kijkt, maar naar het hele voedselsysteem, inclusief productie, distributie, marketing en beschikbaarheid.

Belangrijke domeinen waar ingrijpen nodig is zijn de producten zelf, de voedselomgeving (supermarkten, scholen, ziekenhuizen), producenten en retailers en het bredere voedselsysteem.

De auteurs verwijzen naar succesvolle voorbeelden in onder andere Mexico, Brazilië, Chili en Colombia, landen waar beleid zoals duidelijke waarschuwingslabels, marketing restricties en fiscale maatregelen al tot meetbare veranderingen in koopgedrag hebben geleid.

Concrete beleidsvoorstellen zijn onder andere:

• waarschuwingen of labels op verpakkingen die aangeven dat een product ultrabewerkt is;

• beperkingen op marketing, met name gericht op kinderen;

• het verminderen van beschikbaarheid in publieke instellingen zoals scholen en ziekenhuizen;

• subsidies of andere financiële prikkels om verse en minimaal bewerkte voeding toegankelijker te maken, vooral voor lagere inkomensgroepen;

• strengere regulering van grote voedselproducenten om overmatige commerciële invloed op voedingskeuzes te beperken.
  
  

De auteurs benadrukken dat voedingskeuzes sterk worden gestuurd door de omgeving waarin mensen leven. Daarom kan de verantwoordelijkheid niet alleen bij het individu worden gelegd: structurele verandering vraagt om collectief en systemisch beleid.

3. Gezamenlijke wereldwijde actie tegen ultra-bewerkte voeding

Het derde artikel zoomt uit naar het grotere geheel. Het beschrijft de commerciële en politieke krachten achter de opmars van ultra-bewerkte voeding en laat zien hoe grote voedselbedrijven wereldwijd een enorme invloed hebben op wat er wordt geproduceerd, gepromoot en geconsumeerd.

De UPF-industrie is extreem winstgevend. Die winst maakt intensieve marketingcampagnes, politieke beïnvloeding (lobby) en wereldwijde expansie mogelijk. Dit versterkt een systeem waarin goedkope, winstgevende, maar voedingsarme producten domineren.

Dit hebben we deels ook al in een eerder interview besproken waarbij voedseltechnoloog Wendy Luong aangaf hoe belangrijk het is om te beseffen dat voedselproducenten beloond worden voor lage kosten en niet voor hoge voedingswaarde. 

Volgens de auteurs is het huidige bewijs sterk genoeg om overheidsingrijpen te rechtvaardigen. Het wachten op “perfect bewijs” mag geen excuus zijn om noodzakelijke maatregelen uit te stellen.

Tegelijk erkennen zij dat er kritiek bestaat op het concept “ultrabewerkt”: de categorie is breed en bevat producten met uiteenlopende voedingswaarden. Ook hier hebben we bij FLTRD eerder over geschreven. Deze discussie moet echter niet leiden tot uitstel van beleid: de gevolgen nu zijn al groot genoeg om actie te rechtvaardigen.

Onze conclusie

Wij zijn zeer positief over deze Lancet Series, omdat ze niet alleen de gezondheidseffecten van ultrabewerkte voeding belichten, maar ook de onderliggende structuren en economische prikkels blootleggen die dit probleem in stand houden.

Voor ons wordt opnieuw duidelijk dat de gezondheid van een voedingspatroon niet alleen afhankelijk is van losse voedingsstoffen zoals suiker, zout en vet. Ook de mate en manier van bewerking doen ertoe. Hoewel nog niet volledig duidelijk is welke specifieke mechanismen in ultrabewerkte voeding het meest schadelijk zijn, is het totaalbeeld duidelijk: een voedingspatroon dat rijk is aan UPF draagt niet bij aan een goede gezondheid.

Echte verandering moet plaatsvinden op beleidsniveau. Ondertussen focussen wij ons met FLTRD op het helpen van de consumenten die vandaag al minder bewerkt willen eten.

Wil jij er ook voor zorgen dat jouw voedingspatroon uit minder ultra-bewerkte voeding bestaat? Download dan de gratis FLTRD app. Hiermee scan je elk product en zie je direct hoe (ultra)bewerkt het is.